Το ελληνικό βιβλίο έχει μέλλον στον αγγλόφωνο κόσμο

«Καλές μεταφράσεις και μια συντονισμένη στρατηγική προβολής του» αυτά χρειάζεται το ελληνικό βιβλίο για να πάει καλά στην Αμερική και στον αγγλόφωνο κόσμο γενικότερα μας λέει ο Γιάννης Φακάζης, διευθύνων σύμβουλος του εκδοτικού οίκου Cosmos Publishing στο Νιου Τζέρσι των ΗΠΑ. Συναντήσαμε τον 69χρονο Αθηναίο σε ένα από τα συχνά ταξίδια του στην Ελλάδα. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα, έφυγε για σπουδές στις ΗΠΑ και εντέλει έμεινε εκεί, «γιατί δεν έβρισκα δουλειά στην Ελλάδα όταν τελείωσα τις σπουδές μου», λέει. Ηλεκτρολόγος μηχανικός, εργάστηκε για πολλά χρόνια στον χώρο των τηλεπικοινωνιών και όταν πήρε σύνταξη, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ίδρυσε μαζί με έλληνες φίλους, καθηγητές σε αμερικανικά πανεπιστήμια, τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Hellenic Literature Society (HLS) με έδρα το Νιου Τζέρσι. To εκδοτικό τμήμα του οργανισμού δραστηριοποιείται με την επωνυμία Cosmos Publishing.«Γνωρίζαμε από την εμπειρία μας ότι υπάρχει έλλειψη ελληνικού βιβλίου στην Αμερική, εννοώ βιβλιογραφία απαραίτητη στα πανεπιστήμια για τη διδασκαλία μαθημάτων και εγχειρίδια για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας», μας εξηγεί ο κ. Φακάζης. Τα περισσότερα βιβλία ελληνικού ενδιαφέροντος φτάνουν από την Ελλάδα, όμως οι γραφειοκρατικές διαδικασίες εισαγωγής τους είναι περίπλοκες, η παραλαβή των βιβλίων καθυστερεί πολύ και το κόστος τους είναι υψηλό. 

«Το ελληνικό βιβλίο είναι ακριβό», μας λέει. «Στην Ελλάδα ένα μυθιστόρημα κοστίζει 15-25 ευρώ, ο Αμερικανός όμως δεν πληρώνει περισσότερα από 10-15 δολάρια για ένα μυθιστόρημα», οπότε η εισαγωγή βιβλίων από την Ελλάδα είναι σχεδόν απαγορευτική, μολονότι κάποιες φορές εξασφαλίζονται ακόμη και εκπτώσεις της τάξης του 45-50% από ορισμένους έλληνες εκδότες. Ο HLS ιδρύθηκε με σκοπό αφενός να διευκολύνει τις διαδικασίες αυτές λειτουργώντας διαμεσολαβητικά και αφετέρου να αναλάβει την έκδοση στην Αμερική των βιβλίων που ζητούσαν τα πανεπιστήμια.

Αναφερόμαστε βέβαια σε βιβλία μεταφρασμένα στα αγγλικά. Μολονότι στις ΗΠΑ ζουν 5.000.000 Ελληνες, 300.000 από αυτούς στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή της Νέας Υόρκης όπου κατοικεί και ο ίδιος, ελάχιστοι διαβάζουν πλέον ελληνικά, «οι ηλικιωμένοι και οι καθηγητές πανεπιστημίου», λέει ο κ. Φακάζης. Τα περισσότερα από τα παιδιά και τα εγγόνια των ελλήνων μεταναστών δεν γνωρίζουν πολλά για την Ελλάδα, μιλούν σπαστά ελληνικά και δεν διαβάζουν τη γλώσσα.

Ελληνικό βιβλίο στα αγγλικά λοιπόν, όχι μόνο για την ελληνική κοινότητα και για το πανεπιστήμιο αλλά για κάθε Αμερικανό που ενδιαφέρεται. Και ενδιαφέρον υπάρχει, υποστηρίζει ο κ. Φακάζης: «Πρώτα από όλα για την αρχαία Ελλάδα. Στη δημόσια τηλεόραση προβάλλονται συχνά εκπομπές για την κλασική Ελλάδα και τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Γι’ αυτό και από τους χιλιάδες τίτλους ελληνικής θεματολογίας που εκδίδονται κάθε χρόνο στην Αμερική, τα βιβλία που αφορούν την Αρχαία Ελλάδα, την ελληνική ιστορία και μυθολογία «πουλάνε πολύ».

Ενδιαφέρον υπάρχει και για την ελληνική γλώσσα. Ολοι ξέρουν κάποιον Ελληνα και έχουν περιέργεια για τη γλώσσα του, που ακούγεται διαφορετική. Μας φέρνει ως παράδειγμα ένα αμερικανικό σχολείο στο Μπρονξ όπου οι μαθητές διδάσκονται ελληνικά ως ξένη γλώσσα. «Συνεργαζόμαστε με έλληνες εκδότες και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης που μας αποστέλλουν τις μεθόδους εκμάθησης των ελληνικών που κυκλοφορούν». Με ελκυστικά, σύγχρονα εγχειρίδια, οργανωμένη προσπάθεια και έμπειρους δασκάλους αυτό το ενδιαφέρον έχει δυνατότητες να αναπτυχθεί, πιστεύει ο κ. Φακάζης.

Ο πολιτισμός της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας δεν είναι όμως γνωστός στο αγγλόφωνο κοινό, μας επιβεβαίωσε την άποψη που επικρατεί ο κ. Φακάζης: «Κυκλοφορούν αρκετά σχετικά βιβλία αλλά είναι ακαδημαϊκού επιπέδου. Τα αγοράζουν καθηγητές πανεπιστημίων και βιβλιοθήκες». Βιβλία ιστορίας και ταξιδιωτικά είναι εκείνα που έχουν κάποια κίνηση, όπως το «Τhe Hydra Chronicle» του Charles Young, ένα μυθοπλαστικό ταξιδιωτικό χρονικό του Cosmos Publishing, που έχει καλές πωλήσεις στην τουριστική αγορά.

Πώς μπορούμε να τονώσουμε το ενδιαφέρον για τη σύγχρονη βιβλιοπαραγωγή και ειδικά τη λογοτεχνία; Κομβικής σημασίας θεωρεί ο ίδιος την προβολή του ελληνικού βιβλίου με συστηματικές δράσεις. «Τα αμερικανικά πανεπιστήμια προσκαλούν συχνά συγγραφείς από την Ελλάδα για συγκεκριμένες εκδηλώσεις στο πλαίσιο των μαθημάτων τους. Περίπου 35-40 άτομα παρακολουθούν αυτές τις εκδηλώσεις και είναι πάντοτε τα ίδια. Πρέπει να ανοίξει αυτός ο κύκλος, οι έλληνες συγγραφείς να κυκλοφορήσουν περισσότερο, να έρθουν σε επαφή με ευρύτερο κοινό, όχι με μέλη της ελληνικής κοινότητας ή όσους έχουν ακαδημαϊκό ενδιαφέρον για την Ελλάδα, αλλά με όλους. Οι αμερικανοί εκδότες δεν ενδιαφέρονται να μεταφράσουν έλληνες συγγραφείς γιατί είναι άγνωστοι και δεν είναι διαθέσιμοι για περιοδείες. Ακόμη και ο Μπιλ και η Χίλαρι Κλίντον, που είναι πασίγνωστοι, έκαναν δύο μήνες περιοδεία για να παρουσιάσει ο καθένας τους το βιβλίο του. Ετσι γίνεται, έτσι λειτουργεί το σύστημα. Αλλιώς ένα βιβλίο δεν πουλάει σε μια τόσο μεγάλη χώρα όπως οι ΗΠΑ. Το πολύ πολύ να αγοράσουν μερικές εκατοντάδες αντίτυπα οι βιβλιοθήκες, τα οποία, αν δεν έχουν ζήτηση από τους αναγνώστες μέσα σε ένα εξάμηνο, φεύγουν από τα ράφια για να μπουν στη θέση τους τα επόμενα βιβλία».

Μετάφραση «διαλεχτών βιβλίων» της σύγχρονης παραγωγής, σωστή διαφήμιση σε μεγάλα βιβλιοπωλεία και σε έντυπα ευρείας κυκλοφορίας και περιοδείες στην Αμερική ώστε το κοινό να γνωρίσει τους συγγραφείς, προτείνει ο κ. Φακάζης. «Δεν μπορούμε να στηριζόμαστε στη δωρεάν προβολή που υπόσχεται το Ιντερνετ», υπογραμμίζει. Από τα στατιστικά στοιχεία του HLS προκύπτει ότι τα 20.000 ενημερωτικά e-mails που αποστέλλει κάθε μήνα τα ανοίγουν μόνο 1.800 από τους παραλήπτες και μόλις 600 από αυτούς μπαίνουν στην ιστοσελίδα του, το www.greeceinprint.com, για να δουν τα βιβλία που παρουσιάζονται.

Προς την κατεύθυνση της προβολής του ελληνικού βιβλίου, το ΗLS πραγματοποίησε πέντε μεγάλες ετήσιες εκθέσεις βιβλίου ελληνικής θεματολογίας στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης το διάστημα 1996-2000. Περισσότεροι από 1.200 τίτλοι παρουσιάζονταν κάθε χρονιά. Στο πλαίσιο της τριήμερης έκθεσης φιλοξενούνταν εκδηλώσεις για το ελληνικό βιβλίο. «Στην πρώτη έκθεση είχαμε 44 ομιλητές», λέει ο κ. Φακάζης, «και τις εκδηλώσεις παρακολούθησαν 2.000 άτομα. Τις επόμενες χρονιές προσπαθήσαμε να προσελκύσουμε και άλλες κοινότητες, όπως την εβραϊκή και την ιταλική, μέσα από εκδηλώσεις που έδιναν έμφαση στη σχέση του ελληνισμού με τις κοινότητες αυτές, με αναφορές στους Εβραίους της Ελλάδας ή στους ελληνόφωνους πληθυσμούς της Κάτω Ιταλίας. Τις παρακολούθησαν πολλοί Αμερικανοί».

Οι εκθέσεις για την ώρα έχουν σταματήσει. Το ίδιο και η κυκλοφορία του μηνιαίου περιοδικού του HLS «Greece in Print Journal», με βιβλιοπαρουσιάσεις και νέα από τον χώρο του ελληνικού βιβλίου. «Δεν υπάρχουν χρήματα για τις εκθέσεις και δεν έχουμε για την ώρα αρκετούς εθελοντές για το περιοδικό. Οι παλιοί πρόσφεραν πολλά, περιμένουμε τώρα τη νέα φουρνιά εθελοντών» σχολιάζει χαμογελώντας ο κ. Φακάζης. Ο HLS είναι μη κερδοσκοπικός οργανισμός που χρηματοδοτείται από την αμερικανική κυβέρνηση, ιδιώτες και ιδρύματα και στηρίζεται στην εθελοντική εργασία των μελών του. Τα χρήματα δεν αρκούν για όλες τις δράσεις του. Πραγματοποιεί όμως κάθε χρόνο έξι-εφτά αναγνώσεις και ελληνικές βραδιές στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, η οποία μάλιστα αγοράζει περίπου 150 τίτλους στην ελληνική γλώσσα με ετήσια δαπάνη 2.500 δολαρίων.

Ποιοι από τους νεότερους συγγραφείς πουλάνε στην Αμερική; τον ρωτήσαμε. Καβάφης, Σεφέρης, Ρίτσος είναι εκτός συναγωνισμού, απαντά. Εργα τους κυκλοφορούν συστηματικά από μεγάλους αμερικανούς εκδότες και διδάσκονται πάντοτε στα πανεπιστήμια. Ο Παπαδιαμάντης έχει πουλήσει συνολικά ως τώρα περίπου 4.000 αντίτυπα μέσα από το site του HLS. Και ο Καζαντζάκης; Από αμερικανικούς οίκους κυκλοφορούν μονάχα ο «Ζορμπάς» και ο «Τελευταίος πειρασμός». Τα άλλα βιβλία του δεν υπάρχουν πουθενά. Πρέπει να εισαχθούν από τη Μεγάλη Βρετανία. Καταλήγουν να είναι βιβλία ακριβά, σε άθλιες μεταφράσεις. Μας φέρνει για παράδειγμα τον «Καπετάν Μιχάλη», που μεταφράστηκε στα αγγλικά από τα γαλλικά, με πολλές ανακρίβειες και περικοπές.

Καλές μεταφράσεις λοιπόν όχι μόνο για τον Καζαντζάκη αλλά για κάθε συγγραφέα χρειάζεται το ελληνικό βιβλίο, από έμπειρους αγγλόφωνους μεταφραστές. Υπάρχουν καλοί μεταφραστές, υποστηρίζει ο κ. Φακάζης, αλλά η μετάφραση κοστίζει ακριβά. Μια μετάφραση 250 σελίδων στα αγγλικά στοιχίζει περίπου 14.000 δολάρια. Η χρηματοδότηση των μεταφράσεων είναι κυρίως το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο HLS στην εκδοτική του δραστηριότητα. Η ελληνική πολιτεία και η Γενική Γραμματεία Απόδημου Ελληνισμού είχε χρηματοδοτήσει μεταφράσεις στο παρελθόν. Σήμερα ο HLS στρέφεται σε ιδιώτες και ιδρύματα για τη χρηματοδότηση της εκδοτικής του δραστηριότητας, όπως το Ιδρυμα Ωνάση και το Ιδρυμα Στ. Νιάρχος. Το τελευταίο χρηματοδότησε τη δίγλωσση ανθολογία ενός αιώνα ελληνικής ποίησης «Α Century of Greek Poetry», με 456 ποιήματα 109 ποιητών, στην οποία δημοσιεύονται μεταφράσεις 64 μεταφραστών, μεταξύ των οποίων και νέες διορθωμένες μεταφράσεις από το Αρχείο του Κίμωνα Φράιαρ. «Είναι μια έκδοση που έχει πάει πολύ καλά», λέει ο κ. Φακάζης, «με πωλήσεις που κοντεύουν να φτάσουν τις 6.000 αντίτυπα από το 2004 που εκδόθηκε».

«Τεράστια ζήτηση τα τελευταία δύο χρόνια έχουν βιβλία για την ελληνική ορθοδοξία στην αγγλική γλώσσα», μας αποκαλύπτει. «Ισως η χειροτονία γυναικών και ομοφυλοφίλων στην Αγγλικανική Εκκλησία να έχει διχάσει και δυσαρεστήσει τους πιστούς του δόγματος και να στρέφονται σε άλλα δόγματα», είναι μια πρόχειρη ερμηνεία του.

Εστιάζοντας στον τομέα της μετάφρασης και των εκδόσεων ο HLS προσπαθεί να ανταποκριθεί στη ζήτηση: «Μεταφράζουμε κατ’ αρχάς ό,τι μας ζητούν τα πανεπιστήμια, λογοτεχνία και εγχειρίδια για την εκμάθηση των ελληνικών. Μόλις τελείωσε η μετάφραση της “Eroica” του Κοσμά Πολίτη που ζήτησε το Πανεπιστήμιο Τζορζτάουν της Ουάσινγκτον». Στις εκδόσεις του οργανισμού περιλαμβάνονται μεταφράσεις των έργων «Ζωή εν τάφω» και «Βασίλης Αρβανίτης» του Μυριβήλη, του «Εξι νύχτες στην Ακρόπολη» του Σεφέρη, ποιημάτων του Καββαδία, καθώς και μια ανθολογία σύγχρονου ελληνικού διηγήματος, μεταφρασμένη από τον Ντέιβιντ Κόνολι. Από τους περίπου 35 τίτλους που έχουν εκδοθεί μέχρι στιγμής, τις 3.000 αντίτυπα φτάνουν σε κυκλοφορία τα βιβλία με ιστορικά θέματα και τα 500-1.000 αντίτυπα όσα απευθύνονται σε πανεπιστημιακά προγράμματα. Στα προσεχή σχέδια του HLS είναι η μετάφραση της «Ιστορίας της ελληνικής μουσικής» τηςΛίντας Λεούση, συνοδευόμενη από CD με έργα επτανησίων συνθετών, και η μετάφραση της «Μήδειας» και της «Ηλέκτρας» του Ευριπίδη.
Πηγή: http://www.tovima.gr