Ρόμπερτ Ντάρντον, Ο θάνατος του βιβλίου αργεί ακόμη

Ο επί 40 χρόνια καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και τώρα διευθυντής της Βιβλιοθήκης του Χάρβαρντ προβλέπει το μέλλον του έντυπου λόγου μπροστά στην επέλαση του ψηφιακού

- Στο τελευταίο σας βιβλίο γράφετε για το παρελθόν,το παρόν και το μέλλον του βιβλίου.Τι λέτε σε όσους υποστηρίζουν ότι έχει έρθει το τέλος της εποχής του έντυπου βιβλίου; Και τι θα γίνει με τα παραδοσιακά επαγγέλματα του βιβλίου; Θα εκλείψουν;
«Είναι παραπλανητικό να μιλάμε για “εποχή του βιβλίου”. Μπορεί τα μέσα επικοινωνίας να έχουν αλλάξει ριζικά και να παρακολουθούμε τα τελευταία 20 χρόνια αλλαγές τόσο σημαντικές όσο εκείνες που συνέβησαν με την έλευση της τυπογραφίας, αλλά είναι λάθος να πιστεύουμε ότι μπήκαμε σε μια ψηφιακή εποχή όπου το έντυπο βιβλίο θα πάψει να υφίσταται. Η ιστορία της επικοινωνίας μάς διδάσκει ότι το ένα μέσο δεν εκτοπίζει το άλλο, όπως η τηλεόραση δεν εκτόπισε το ραδιόφωνο. Μάλιστα συχνά τα παλαιά μέσα επικοινωνίας βελτιώνονται και ενισχύονται μέσα από τη σχέση τους με τα νέα. Οι διάφορες συσκευές ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων έχουν γίνει αντικείμενο μεγάλου ενδιαφέροντος, ειδικά τώρα που γίνονται όλο και πιο έξυπνες και εύχρηστες, και θα γίνονται όλο και πιο φτηνές. Η πορεία τους προδιαγράφεται ευοίωνη, αλλά σε αυτές διαβάζουμε τώρα κάτι λιγότερο από το 1% των βιβλίων που διαθέτουμε.


Αλλο παράδειγμα του πώς η σύγχρονη τεχνολογία προάγει το έντυπο βιβλίο είναι οι espresso book machines, εντυπωσιακές μηχανές από τεχνολογική άποψη, που δίνουν πρόσβαση σε μια ηλεκτρονική βάση ψηφιοποιημένων βιβλίων και μπορεί ο πελάτης να “κατεβάσει” όποιο βιβλίο θέλει, να τυπώσει και να βιβλιοδετήσει σε λιγότερο από τέσσερα λεπτά, με κόστος περίπου οκτώ δολάρια και σε ποιότητα εκπληκτική. Καταργώντας τα έξοδα μεταφοράς, διανομής και αποθήκευσης, δίνουν νέα ζωή στο βιβλίο. Στο μέλλον η ψηφιακή επικοινωνία θα είναι κυρίαρχη, αλλά αργεί ακόμη ο θάνατος του βιβλίου».

- Κατάγεστε από οικογένεια δημοσιογράφων.Η έντυπη δημοσιογραφία είναι περισσότερο ευάλωτη απέναντι στα ψηφιακά μέσα από ό,τι άλλα είδη του έντυπου λόγου;
«Η έντυπη δημοσιογραφία είναι πράγματι η περισσότερο εκτεθειμένη καθώς διερχόμαστε αυτή την αλλαγή. Και αυτό διότι οι διαφημίσεις, που αποτελούν το βασικό έσοδο του Τύπου, στο Ιnternet έχουν ευρύτερη απήχηση και κοστίζουν φτηνότερα». - Εχετε ζητήσει από τις αμερικανικές βιβλιοθήκες να μην πετούν τις εφημερίδες μετά την ψηφιοποίησή τους αλλά να τις φυλάσσουν και σε χαρτί. Για ποιον λόγο; Τι γίνεται με το υλικό που δημιουργήθηκε και υπάρχει μόνο σε ψηφιακή μορφή (e-mail,βάσεις δεδομένων κτλ.);
«Το χαρτί των εφημερίδων είναι ιδιαίτερα εύθραυστο, το μικροφίλμ που τις διατηρούσαμε ως τώρα αλλοιώνεται με τα χρόνια και όσον αφορά την ψηφιοποιημένη τους μορφή εκεί αντιμετωπίζουμε το ζήτημα που έχουμε και με τα εξαρχής ψηφιακά κείμενα: το πρόβλημα της διατήρησης του ψηφιακού υλικού. Μπορούμε να τα διατηρήσουμε βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, αλλά δεν έχυομε λύσει οριστικά το πρόβλημα. Στο Χάρβαρντ έχουμε ένα μεγάλο κέντρο διατήρησης ψηφιακού υλικού, όπου κάνουμε διαρκώς ηλεκτρονικούς ελέγχους σε ψηφιακά αρχεία ώστε να διαπιστωθούν τυχόν αλλοιώσεις, τα μετατρέπουμε από μία μορφή σε άλλη (π.χ., τα ηλεκτρονικά αρχεία τα μεταφέρουμε σε μαγνητική ταινία), τα φυλάσσουμε σε τρεις διαφορετικές τοποθεσίες και φροντίζουμε κάθε φορά που τα τεχνολογικά μέσα και το λογισμικό αλλάζει να μετατρέπουμε τα παλιά αρχεία σε νέες συμβατές μορφές. Το ψηφιακό υλικό όμως είναι πολύ ευάλωτο. Και μετά είναι τα metadata, όλα τα βιβλιογραφικά στοιχεία που χρειαζόμαστε για να εντοπίσουμε ένα κείμενο στον κυβερνοχώρο. Αυτά αλλάζουν συνεχώς και πρέπει να τα ανανεώνουμε αδιαλείπτως. Φανταστείτε τι πονοκέφαλος είναι αυτός για τις βιβλιοθήκες».

- Εχετε μελετήσει εκτενώς την περίοδο του Διαφωτισμού.Η σημερινή κοινωνία της πληροφορίας έχει ομοιότητες με εκείνη την περίοδο; Είναι μήπως η Wikipedia σήμερα το αντίστοιχο της «Εγκυκλοπαίδειας» του Διαφωτισμού;
«Σε ό,τι αφορά την επικοινωνία, στην περίοδο του Διαφωτισμού όλα τα θεσμοθετημένα μέσα και φορείς επικοινωνίας μονοπωλούνταν, υπήρχαν γραφειοκρατία και λογοκρισία, αλλά ταυτόχρονα πολιορκούνταν και από άτομα που λειτουργούσαν έξω από το σύστημα. Σε ό,τι όμως αφορά το ιδεώδες του Διαφωτισμού, την “Πολιτεία των γραμμάτων” που είναι ανοιχτή για όλους, που δεν γνωρίζει εθνικά ή άλλα όρια και που δεν αστυνομεύεται, ένας κόσμος ισότητας όπου μπορεί ο καθένας να αποδείξει την αξία του ως συγγραφέας αλλά και να συμμετάσχει ως αναγνώστης, αυτό πιστεύω ότι είναι ζωντανό σήμερα. Και ενισχύεται μέσα από την προσπάθεια να κάνουμε το βιβλίο, με τα νέα μέσα, προσιτό σε όλους.

Οσο για τη Wikipedia, αντιστοιχεί στην “Εγκυκλοπαίδεια” επί της αρχής. Και εκείνη είχε γραφεί από μια πολυπληθή ομάδα ανθρώπων με σκοπό τον εκδημοκρατισμό της γνώσης. Με τη Wikipedia ο εκδημοκρατισμός αυτός επιτυγχάνεται σε μεγαλύτερη κλίμακα, με τη διαφορά όμως ότι, ενώ η “Εγκυκλοπαίδεια” ήταν ένα όπλο ενάντια στην προκατάληψη και ασκούσε κριτική σε ισχύουσες αξίες, η Wikipedia είναι ουδέτερη, δεν έχει αυτόν τον ρόλο».

- Εχετε κάποια συσκευή ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων;
«Οχι, θα έπρεπε να έχω, αλλά με τόση δουλειά στη Βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ δεν μου μένει χρόνος για νέα μυστήρια».

- Υπάρχουν ακόμη μυστήρια στον κόσμο του βιβλίου;
«Οταν ξεκίνησα τις έρευνές μου σε αυτόν τον χώρο, η ιστορία του βιβλίου δεν υπήρχε καν ως πεδίο μελέτης. Είμαστε ακόμη στην αρχή. Οι πηγές για την ιστορία του βιβλίου είναι ανεξάντλητες και βρίσκονται παντού. Ανακαλύπτουμε διαρκώς νέες. Είναι ένα πεδίο συναρπαστικό, στην ανάπτυξη του οποίου τα ψηφιακά μέσα και το Ιnternet έχουν συμβάλει πολύ. Οι φοιτητές μου, που έχουν περάσει τη ζωή τους μπροστά στην οθόνη, βρίσκουν πλέον συναρπαστικό το βιβλίο για να το διαβάσουν και να το μελετήσουν».
Τι γνώμη έχετε για τις σημερινές μαζικές ψηφιακές βιβλιοθήκες,όπως το Google Βook Search; Εχετε εκφράσει επιφυλάξεις.
«Το κέρδος από αυτές τις ψηφιακές βιβλιοθήκες είναι μεγάλο. Στην περίπτωση της Google η ιδέα είναι συναρπαστική και συντελεί στον εκδημοκρατισμό της γνώσης. Κάθε απομακρυσμένο σχολείο που δεν είχε καν βιβλιοθήκη θα έχει ξαφνικά πρόσβαση σε εκατομμύρια εκδόσεις. Είναι εντυπωσιακό. Η ανησυχία μου όμως είναι ότι παράλληλα εμπορευματοποιούμε τη γνώση γιατί η Google αποσκοπεί σε κάποιο κέρδος από αυτή τη δραστηριότητα. Και ο κίνδυνος είναι ότι αυτό το εμπόρευμα θα βρίσκεται στα χέρια ενός μονοπωλίου, μιας εταιρείας πολύ ισχυρής, χωρίς σοβαρούς ανταγωνιστές. Θα πρέπει να λάβουμε μέτρα ώστε να απομακρύνουμε αυτόν τον κίνδυνο. Εχω αναλάβει την πρωτοβουλία για την ίδρυση στις ΗΠΑ μιας Εθνικής Ψηφιακής Βιβλιοθήκης, η οποία μπορεί να γίνει και διεθνής αν τη συνδέσουμε με ευρωπαϊκές και άλλες βιβλιοθήκες. Το ψηφιοποιημένο υλικό της Google θα μπορούσε να είναι η αρχή μιας τέτοιας βιβλιοθήκης, η συνεργασία δεν είναι αδύνατη, αν και η Google δεν έχει δείξει να σκέπτεται να παραχωρήσει το υλικό που έχει ψηφιοποιήσει σε μια βιβλιοθήκη που μπορεί να το συντηρήσει και να το προσφέρει δωρεάν στον υπόλοιπο κόσμο».

Πηγή:  http://www.tovima.gr